چادر وسيله انجام مسؤوليت زن در افق تكاملى

چادر وسيله انجام مسؤوليت زن در افقتكاملى

امروزه مفهوم و مصاديق حجاب تحولاتجدى يافته كه تفسير هر كدام آثار و لوازم خاص خودش را طلب مى‏كند. آنچه امروز ازضرورتهاى فرهنگى در اين مقوله احساس مى‏شود اين است كه بايستى در قدم اول رابطهحجاب را با تكامل اجتماعى بيان نماييم.

اولين سؤالى كه در قدم اول بايد بدانپاسخ داد اين است كه:

 آنچه از مفهوم حجاب، دراذهانخطور کرده  و در ذهنها جا افتاده است،چيست؟ آيا واقعاً همان امر مفهوم واقعى حجاب است؟ و اگر آن مفهوم، به معناى واقعىحجاب مى‏باشد، آيا اين مفهوم به صورت مطلق بوده و در هر شرايطى به يك گونه مصداقدارد؟ يا اينكه خير! آن مفهوم «قاعده‏مند» بوده و متناسب با شرايط تغييرمى‏يابد، به عنوان مثال آيا مى‏توان چادرى را كه زنان در كشتزارهاى برنج شمال درحال كار به كمر مى‏بندند و دست را هم تا آرنج و پا را نيز تا زانو برهنه مى‏كنندمصداقى از مفهوم پوشش با چادر دانست؟ يا اينكه خير! بايد بگوييم كاربرد اين چادر -همانند شال كمر مردان آن محل - به عنوان بخشى از پوشاك خاص محلى مى‏باشد ونمى‏توان آن را به عنوان مصداقى از حجاب تلقى نمود تا به اين نتيجه برسيم كه چادردر شرايط توليد ساده به عنوان پوشش اسلامى به كار نمى‏رود؟

 علاوه بر مثال فوق، بايد ديدآيا در شرايط توليد تكنيكى (يعنى توليد در كارخانه) مى‏توان چادر را به كار برد وآن را به صورت يك «وسيله جهت قاعده‏ مند نمودن ارتباط اسلامى» تعريف نمود؟يا آنكه خير! در آنجا هم محذوراتى وجود دارد كه قابل تأمل است و يا مثلاً آيامى‏توان با پوشش چادر در آزمايشگاه كه براى فراهم آوردن توليد تكنولوژى است كارنمود و فرضاً به عنوان اپراتور كامپيوتر و يا دستيار، انجام وظيفه كرد؟

 با توجه به مثالهاى فوق بايدديد كه آيا چادر اصل و اساس بوده و مى‏بايست حفظ شود يا فرهنگ چادر اصل است؟ فرهنگچادر هم به معناى قاعده‏مند بودن استفاده از وسيله‏اى است كه رابطه بين زن و مردرا به گونه خاص تعريف مى‏كند.

 نكته ديگرى كه مى‏بايست مد نظرقرار گيرد اين است كه آيا آنچه را كه در مثالهاى فوق به آن اشاره شد، اشاره به يكارتباط اجتماعى «خرد» بود كه در آن وضعيت زندگى شخص در ارتباط اجتماعى (يعنى تأمينسياسى، فرهنگى و اقتصادى فرد در ارتباط با جامعه) اهميت دارد؟ يا اينكه اشاره بهيك امر كلى و «كلان» جامعه بود؟ و يا اشاره به يك امرى بزرگتر، يعنى «تكامل» جامعهبود؟ اكنون به وسيله طرح نمونه‏هاى ذيل «ارتباط» چادر و تكامل اجتماعى را موردتوجه قرار مى‏دهيم.

ـچادر وسيله انجام مسؤوليت زن در افق تكاملى (اخلاق آرمانى)

 با توجه به مطالب فوق حال بادقت، مسأله حجاب را بررسى مى‏كنيم، به نظر مى‏رسد چادر يك حجاب آرمانى است، يعنىچادر در اخلاق آرمانى‏اى كه رهايى از اين عالم - نه عدم مسؤوليت نسبت به اين عالم- را ترويج مى‏كند، مطرح است و بلكه حجاب با چادر مسؤوليت در افقى متكامل است.

ـامكان تعيين جايگاه انواع حجاب به وسيله «الگوى مفسر تكامل اجتماعى»

 حال شايد اين سؤال مطرح شود كهاگر چادر نه در توليد ساده و نه در توليد فنى و نه در توليد تخصصى نمى‏تواند بهعنوان حجاب حضور يابد، حال چگونه چادر اخلاق آرمانى است؟ اما واقعيت اين است كهاگر چادر را بريده از همه عوامل اجتماعى تعريف نماييم، حتماً چنين قضاوتى نسبت بهمطلب صحيح خواهد بود، اما اگر فرهنگ حجاب (با چادر و يا غير آن) در يك «مدل» و دريك نظام ارزيابى مشخصى كه قدرت جمع‏بندى مطالب را داشته باشد، طرح گردد، آنگاه بهگونه ديگر قضاوت مى‏شود و بايد ديد با توجه به اين الگو، فرهنگ حجاب مى‏بايستچگونه باشد و چادر بايد در كجا حضور داشته و در كجا چيز ديگرى به جاى آن حجاب رامحقق سازد؟ فرضاً تأثير وضعيت «توليد، توزيع و مصرف» مى‏بايست چه در توليد قدرت و«ارتقاء تمايلات اساسى» و بالا رفتن قدرت يك مكتب و چه در «ارتقاء قدرت فرهنگى» وهمچنين «ارتقاء قدرت اقتصادى» ملاحظه گردد و به عبارت ديگر مى‏بايست تأثير آن درتوسعه تأمين (ارتقاء روحيه ايثار) و در توسعه تفاهم (ارتقاء افق فرهنگ) و همچنيندر توسعه تأثير اقتصادى (ارتقاء هماهنگى تصميم‏گيرها) ملاحظه شود تا آنگاه در سايهبرنامه تكامل (برنامه‏اى كه متناسب با يك تكامل خاص اخلاقى مشكل مى‏پذيرد) بتوانگفت در چه مرحله و در كجا چادر به عنوان حجاب شرط است و در چه مرحله هم حجاب مشروطبه پوشش يا چادر نيست.

 بنابراين نظر دادن مطلق در موردحجاب و بدون ارزيابى و هماهنگى با مسايل ديگر، نمى‏تواند به عنوان نظر جامعى مطرحشود، مگر در سطحى كه هدف بيان اشتراك كلى مسأله حجاب و يا بيان محور كلى تصميم‏گيرىدر اين مسأله باشد و اگر هم هدف بيان اين مسأله در سطح عمومى تمام سطوح باشد، اينيك مطلب ديگرى است.

 ­ـمتمركز ساختن بحث در بيان روش اجرايى رابطه حجاب با تكامل اجتماعى

 آنچه تا اينجاى بحث، بيان شد درحكم مقدمه بود؛ حال در ادامه بحث براى رابطه حجابو تكامل اجتماعى در سه سطح قابليتطرح دارد.

 1- سطح اول، احكام توصيفى يا جهان‏بينى است كهاولين بخش آن مبحث نظام احكام ارزشى يا اخلاق آرمانى و يا همان مقاصد عاليه الهىدر بحث حجاب است. اين سطح، از موضوع ما خارج است و نمى‏خواهيم به آن بپردازيم. ازاين‏رو به دنبال روايات و مدارك و منابع الهى كه اين بخش را متكفل است، نرفته و ازطرح آن با توجه به موضوع خوددارى مى‏كنيم.

 2- سطح دوم، نظام احكامدستورى است كه همان احكام كلى الهى و قوانين حجاب است كه در آن بحث مى‏شود در چهحدى حجاب واجب است؟ در چه حدى حجاب مستحب است؟ از چه حدى كه بگذرد مكروه و بالاخرهبه چه سطحى كه مى‏رسد ممنوع و حرام است؟ كه با توجه به موضوع سخن اين سطح هم موردبحث نيست.

3- سطح سوم، نظام احكام اجتماعى يا برنامه اجرايىاست كه همان بحث تكامل اجتماعى حجاب است و موضوع سخن ما هم همين قسمت است.

 بنابراين بحث ما در باره آيات وروايات و يا احياناً سيره و تاريخ معصومين «صلوات‏اللَّه عليهم اجمعين» درباب نظام ارزشى و اخلاقى نيست و همچنين در باب احكام فقهى و احكام كلى الهى (احكامدستورى) سخن نمى‏گوييم، بلكه بحث در باره نظام احكام اجتماعى است.

 البته شايد پرسيده شود مگر نظاماحكام اجتماعى از آن دو قسمت مطلقاً جدا است؟ حقيقت اين است كه هرگز اين گونه نيستولى تفاوت احكام اجتماعى با دو قسمت قبل آن است كه در اين مرحله مى‏بايست «عينيت»ملاحظه گردد و موانع و مقدورات مورد بررسى و ارزيابى قرار گيرد، در اين مرحلهامورى بايد ملاحظه شود كه در «اجراء» ملاحظه آنها ضرورى به شمار مى‏رود.فرضاً در اين مرحله بررسى شود كه حجاب، لباس كرامت است، چادر لباس كرامت است و اگرقرار باشد با زور و تحميل آن را ترويج دهند، اين موجب اهانت به چادر خواهد شد.چادر، پوششى است كه مربوط به اخلاق آرمانى است، لذا پوشش آن مى‏بايست به عنوانمقابله با استكبار و مقابله با فساد، همراه با عشق و ايثار پوشيده شود. رواج آن باتهديد و تحميل به معناى تضعيف منزلت چادر است. شايد كسى بگويد كه به هر حالمى‏بايست حجاب رعايت شود و جلوى بى‏حجابى كه جزو محرمات است، گرفته شود؟ بله!مى‏بايست جلوى محرمات را گرفت، اما يك امر مستحب (حجاب با چادر) مى‏بايست با عزت وكرامت رواج يابد.

 به هر حال موضوع بحث در بارهحجاب و تكامل اجتماعى و قوانين اجتماعى است و بايد در صدد بيان يك برنامه اجرايىبود كه آن عبارت است از:

 1- تعريف اجمالى رابطه حجاب با تكاملاجتماعى،

 2- طرح يك مدل در اين رابطه،

 3- جمع‏بندى و بيان ثمره.

 ـ تبيين اجمالى روش اجرايىرابطه حجاب با تكامل اجتماعى

 ـ تعريف اجمالى رابطه حجاب باتكامل اجتماعى

 ـتبديل «ساختار، مسايل و موضوعات» در جامعه، وسيله ايجاد تكامل اجتماعى

 در رابطه با قسمت اول بايددانست كه اگر تكامل را در ساده‏ترين وجه به معناى تبديل «ساختار، مسايل وموضوعات» بدانيم، در اين صورت هرگاه نظامهاى متكفل وظايف اجتماعى به گونه‏اىتغيير يابد كه مسايل و موضوعاتى تغيير يافته و وحدت و كثرت جديدى يابد و موضوعاتىطرح شود كه قبلاً اساساً قابليت طرح هم نداشت و در مقياس «امنيت، تفاهم وتعاون» هم تغيير واقع شود، آنگاه تكامل واقع شده است، يعنى در اين صورت از يكسطح به سطح ديگر تكامل حاصل خواهد شد. پس تكامل به اين معناست كه يك حساسيتهايى دريك زمان (در زمانى كه هنوز تكامل حاصل نشده است) قابل طرح است، ولى در زمان بعد(كه تكامل حاصل شده) آن حساسيت خيلى خرد و كوچك شمرده شده و موضوعاً قابل طرح همنيست.

 ـارتقاء سطح حضور و مشاركت مردم - در سه بخش تأمين، تفاهم و تعاون - شاخصه تكاملاجتماعى

 بنابراين تبديل «ساختار،مسايل و موضوعات» معرف تكامل است، تكامل به معناى تغيير مقياس حضور اجتماعىمردم است و اين به معناى تغيير مشاركت و حضور مردم در «توسعه امنيت، تفاهم وتعاون اجتماعى» است و مى‏توان گفت تكامل به معناى ارتقاء سطح حضور و مشاركتاست. به عنوان مثال، گاهى سطح حضور مردم در حد شركت در حركتهاى گروهى و جمعى(مانند تظاهرات) است كه اين خيلى عالى است كه يك جمعيت يك ميليون نفره از يك ارزشپشتيبانى نمايند، اما به نظر مى‏رسد بايد به اين فكر بود كه آيا مى‏توان اين سطحاز حضور و مشاركت مردم را از نظر «كيفى» ارتقاء داد؟ و آيا مى‏توان ميزان مشاركتاين جمعيتى را كه با شور و شوق و عشق به طرفدارى از انقلاب و با نيت اطاعت از خداىمتعال و ولايت فقيه به اين كار مبادرت مى‏ورزند بالا برد؟ البته اين امكان وجوددارد. و اين امر در كليه سطوح فعاليتهاى اجتماعى مى‏تواند نمونه اجرايى داشتهباشد.

 ـحجاب وسيله يك نوع ارتباط قاعده‏مند

 در هر حال حجاب وسيله يك نوعارتباط قاعده‏مند شده است، نه اينكه وسيله ارتباطى باشد كه آن ارتباط قاعده‏مندنيست، چون هرج و مرج در ارتباط، در هيچ سطح از اجتماع قابل قبول نيست، كسى كهنمى‏تواند ربط حجاب را با تكامل درك نمايد، قطعاً مسأله قاعده ‏مند شدن تكامل را همنمى‏تواند تفسير نمايد، درحالى كه قاعده‏مند شدن ارتباط، لازمه تكامل است.

 ـطرح اجمالى ارزيابى رابطه حجاب با تكامل اجتماعى

 بخش دوم بحث طرح اجمالى مدلارزيابى است كه در سه بخش طرح مى‏گردد:

 1- ضرورت مدل ارزيابى

 2- اصول مدل ارزيابى

 3- كارآمدى مدل ارزيابى

 - ضرورت مدل ارزيابى

 - ضرورت «اولويت‏ بندى»به علت محدوديت مقدورات

 قسمت اول كه ضرورت مدل ارزيابىاست هم در سه مرحله طرح مى‏گردد.

 1- ضرورت تخصيص

 2- ضرورت مجموعه‏نگرى

3- ضرورت وجود خاستگاه آرمانى در اوصافكيفى و كمى مجموعه

 با توجه به اين سه مرحلهمى‏توان به ضرورت مدل ارزيابى رسيد و آن را به اثبات رساند. ضرورت تخصيص به ايندليل است كه مقدورات ما مطلق نيست، يعنى مقدورات اداره مطلق نبوده و ما ناچار بهتخصيص هستيم و نتيجه تخصيص هم اولويت‏بندى است. اولويت‏بندى به اين معنا است كه ماببينيم در راه ما (برنامه‏ريزى و رسيدن به مطلوب) چه امورى مؤثرتر است تا آنها رادر اولويت قرار دهيم. پس ضرورت تخصيص به معناى همان ضرورت اولويت‏بندى بين امورمؤثر در رسيدن به هدف است.

 ـضرورت «مجموعه‏ نگرى بر اساس مدل مفروض» براى اولويت ‏بندى

 ضرورت مجموعه‏نگرى هم به معناىملاحظه نسبت به بين امور از عالى‏ترين سطح عرفانى تا سطح برنامه و نهايتاً تا سطحمجموعه‏سازهايى است كه براى رسيدن به آثار مادى مى‏باشد. اگر دقت شود خواهيد يافتكه در واقع مسأله تخصيص ما را به مسأله مجموعه‏سازى وا مى‏دارد.

 در مجموعه‏سازى زمانى مى‏توانمنشأ موضوع‏گيرى غير انفعالى بود كه بتوان به «نسبت بين امور با هم يعنى بهضريب فنى» دست يافت، چنانچه به ضريب فنى دست نيابيم قطعاً نمى‏توان كارى را ازپيش برد.

 ـضرورت وجود «خاستگاه ارزشى و فلسفى» براى مجموعه ‏نگرى

 ما چگونه به نسبت بين امور دستيابيم تا در نهايت به ضريب فنى برسيم؟ اين امور مستلزم آن است كه براى يك مجموعهعينى، يك مجموعه فرضى ـ كه مشتمل بر يك پيش‏فرضها و يك نسبت هايى است - فرض نموده،تا بتوان به وسيله آن مجموعه فرضى آن مجموعه عينى را كنترل نموده و بهينه نمود.آنگاه طبيعى است كه با اثبات قدرت كنترل و دستيابى به ميزان كارآيى مجموعه فرضىمى‏توان به ضريب فنى هم رسيد.

 در قسمت سوم هم بايد ديد وضعيتتأثير آرمان هايمان در خاستگاه اوصاف كمى و كيفى چيست؟ آنچه مسلم است اين است كهپيش‏فرض هايى كه باعث مجموعه ‏سازى مى‏شود، قطعاً متأثر از يك فلسفه خاص است و علاوهبر اين، خاستگاه ضرايب فنى ما همان آرمانها و نظام ارزشى است، چون كميتهاى مفروض ـكه در ضرايب فنى طرح مى‏گردد ـ براى به دست آمدن يك مطلوب فرض مى ‏شود و مطلوب ماهم از نظام ارزشى و انگيزه ما جدا نيست. بنابراين ارزش و فلسفه هر دو در توليد يكمجموعه كاربردى و همچنين در توليد تعاريف كاربردى ـ مانند تعريف ضريب فنى ـ حضوردارد گرچه در مدل وقتى به ضريب فنى رسيديم، شايد در مقام كاربرد به خاستگاهش واينكه اين معادله برخاسته از يك فلسفه ارتقاء يابد و دقت نظر ما در باره توصيفارزش توسعه يابد؛ به همان ميزان پيش‏فرضهاى اين مدل و نسبتهاى آن ـ و به تبعنسبت هاى ضرايب فنى هم ـ تغيير خواهد يافت، اين امر به سادگى در علوم انسانى و باتأمل بسيار دقيق در علوم تجربى و نظرى هم قابل اثبات است.

 بنابراين اين سه ضرورت (ضرورتتخصيص، ضرورت مجموعه‏سازى و ضرورت رابطه مجموعه با خاستگاه فلسفى و ارزشى) ضرورتداشتن يك مدل ارزيابى را به اثبات مى‏رساند تا اين مدل، مدلى خاص براى تفاهم باشد.

 ـاصول مدل ارزيابى

 در قسمت دوم بحث به «اصولمدل ارزيابى» مى‏پردازيم، اين اصول همان «اصول اوصاف جامعه، فرد و رابطهبين فرد و جامعه» مى‏باشد كه در واقع اين اصول، كلى‏ترين اصول اوصاف اين سهامر مى‏باشد.

ـ«سياست، فرهنگ و اقتصاد» اصول اوصاف جامعه

 اصول اوصاف جامعه عبارتند از:

 1- اوصاف سياسى

 2- اوصاف فرهنگى

 3- اوصاف اقتصادى

 ـوضعيت «روحى، فكرى و عينى» اصول اوصاف فرد

 اصول اوصاف فرد عبارت است از:

 1- وضعيت روحى

 2- وضعيت فكرى

 3- وضعيت رفتار عينى و موضع‏گيرى عينى

 ـحل نيازمنديهاى «فرد، كشور در منطقه و كشور در جهان» اصول اوصاف ارتباط فرد وجامعه

 اصول اوصاف ارتباط فرد و جامعههم عبارت است از:

 1- حل نيازمنديهاى در مقياس رشد فرد

 2- حل نيازمنديهاى در مقياس يك كشور

 3- حل نيازمنديهاى در مقياس گسترش مكتبدر جهان

 پس در مورد رابطه بين فرد وجامعه هم بايد ديد آيا در موضع‏ گيرى‏هاى اجتماعى آنچه كه بايد اصل قرار گيرد، حلنيازمنديهاى فرد است؟ يا بايد حل نيازمنديهاى كشور و يا نظام در سطح منطقه‏اى نهجهانى اصل باشد؟ يا اينكه بالاتر از اين، مى‏بايست حل نيازمنديهاى تكامل اصل قرارگيرد تا حضور مكتب ـ با تغيير مقياس ـ در سطح جهان از نظر كمى و كيفى بيشتر و بهترگردد؟!

 اين اصول (اصول اوصاف فرد وجامعه و رابطه بين اين دو) محورهاى اصلى مدل ارزيابى و يا به عبارتى همان اصول مدلارزيابى است.

 ـتعيين كارآمدى مدل ارزيابى در سه بخش «مسايل، موانع و مقدورات»

 در قسمت سوم بحث كه همان بررسىكارآمدى مدل ارزيابى است، بايد دانست كه در بررسى كارآيى اين مدل مى‏بايست به محوراصلى آن توجه نمود كه محور اصلى هم پايگاه و ارزشى است. در سه بخش مسايل، موانع ومقدورات صورت مى‏پذيرد.

 در بررسى «موانع» بايدوضعيت بيرونى و وضعيت درونى و وضعيت تاريخى نظام از طريق ارزيابى «مقدورات»انجام شود و ارزيابى «مقدورات» هم با اشراف بر وضعيت بافت نيروى انسانى،نظام ساختارهاى اجتماعى و منابع مادى ممكن مى‏گردد، منظور از منابع مادى اعم از «منابعطبيعى، وسايل و محصولات اجتماعى» است.

«مسايلى» هم كه بايد در اين رابطه بررسى شوداعم از «مطلوب، موجود و برنامه» است.

 ـبيان اجمالى ثمرات تعيين رابطه حجاب با تكامل اجتماعى

 ـ ايجاد سعه يا ضيق براى حجابمتناسب با نظام ارزشى حاكم بر جامعه

 حال پس از طرح كلى بحث به تشريحآن و اشاره به ثمرات اين بحث پرداخته مى‏شود، براى سرعت انتقال با يك مثال شروعمى‏نماييم، به عنوان مثال اگر در نظام اقتصادى «تنوع‏ گرايى» براى ايجادانگيزه حركت اصل قرار گيرد و ساختارهاى نظام اقتصادى هم بر همين اساس پى‏ريزى شود،آيا در اين صورت مى‏توان گفت چادر نقش تعيين‏كننده‏اى در تغيير دارد؟ در جواب بايدگفت: اگر تهذيب اجتماعى ـ كه بايد اساس تنظيم ساختارهاى نظام اجتماعى باشد ـهماهنگ با نظام ارزشهاى اسلامى نباشد، آنگاه محتواى مباحث فرهنگى ـ كه بر اساس روشمجموعه‏نگرى بر پايه ارزشهاى مادى است ـ سازگار با مسأله حجاب نخواهد بود. چونمادى‏ها همان گونه كه مسأله حيات انسان را مادى محض توصيف مى‏كنند و تمام اعضاىبدن انسان اعم از غدد و كار سلسله اعصاب و مغز و ... را مادى مى‏دانند، درروانشناسى هم مكانيزم پيدايش نيازمندى را مادى توصيف مى‏كنند.

 ـايجاد سعه يا ضيق براى حجاب متناسب با نظام فكرى حاكم بر جامعه

 البته پر واضح است كه مادى‏ هادر نظام فكرى خود جايگاه حجاب را تبيين نمى‏كنند، بلكه عكس آن (بى‏حجابى و فحشاء)را تبيين و توجيه مى‏كنند. بنابراين مادى‏ها اگر بخواهند.

 مسأله حجاب را بررسى نمايند، دربحث آسيب‏ شناسى روانى خواهند گفت: «زنى كه به حجاب علاقه‏مند است، بر اساس نظامفكرى خود نيازى را احساس مى‏كند كه همان نياز به حجاب است، اما چون قابل تأييد وپذيرش روابط اجتماعى نيست بايد دست از آن بشويد و از آن دورى جويد.» به عبارتديگر مادى‏ها نه تنها در فرهنگ خود راه صحيح و قانون‏مند شده حجاب را ترويجنمى‏كنند، بلكه آن را يك كار غير علمى معرفى مى‏نمايند.

 بنابراين اگر قرار باشد حجاب باتحقير ترويج شود، در اين صورت قطعاً حجاب از جامعه رفع مى‏شود، پس حجاب با محتواىرشته روانشناسى مادى درگيرى دارد و اين درگيرى به مراتب سخت‏تر از درگيرى مسألهحجاب با حجاب زنان در حال كار در شاليزارهاى شمال است. در جامعه‏ شناسى مادىخاستگاه دين (پايگاه اخلاق) و نيازمنديهاى جامعه مادى تعريف مى ‏شود و اگر بخواهيمعلوم انسانى اسلامى داشته باشيم، بدون مجموعه‏ سازى‏ هاى نظرى و رسيدن به ضرايب فنىكارشناسى براى ساختن معادلات كاربردى ـ كه اين معادلات براى امر اداره وتصميم‏سازى و تصميم ‏گيرى است ـ امكان‏پذير نيست. به عنوان مثال گاهى يك دانشجوىهنر تحصيلاتش را به اتمام مى‏رساند و مى ‏خواهد يك سناريو بنويسد، حال اگر اين شخصكه در دوران تحصيلاتش اطلاعى از علم جامعه‏ شناسى اسلامى ندارد و آنچه را كه خواندهاطلاعات بر اساس نظريه‏ هاى مادى است ـ بخواهد بفهمد تأثير اين فيلم ـ كه اونويسنده سناريو آن است ـ در جامعه چيست، چگونه مى‏ تواند به اين مطلب برسد در حالىكه نمى‏تواند كارش را قانوناً بر اساس مبانى اسلامى ارزيابى نمايد؟ طبيعى است كهمحتواى آموزشى اين شخص مروج پايگاه ارزشى مادى است و او هم بر اساس همان كارمى‏كند.

 ـايجاد سعه يا ضيق براى حجاب متناسب با سياسى حاكم بر جامعه

 پس در نهايت به اين نتيجهخواهيم رسيد كه ممكن است مسأله توليد، توزيع و تخصيص در قسمت اقتصاد هماهنگ بامسأله حجاب نباشد و آن را نقض كند و همچنين ممكن است كه مسايل فرهنگى و سياسى همبافت با مسأله حجاب نباشد، به عنوان مثال اگر در قسمت سياست، آبرومندى، مطلقاً به«تخصص» بازگردد، و اگر متخصصى ضد انقلابى هم كه باشد به او كار بدهند و اگر درتوزيع قدرت هم به شخص متخصص اين چنينى احترام گذاشته شود، آنگاه بى‏ترديد اين برمسأله حجاب تأثير مى‏گذارد، در واقع اينها شؤون مختلف درگيرى با حجاب است.

 ـجمع ‏بندى

 بنابراين چادر به عنوان يك حجابآرمانى است كه ارزش سياسى بسيار بالايى دارد، يعنى غرب بى‏دليل با چادر مقابله ومبارزه نمى‏كند، بلكه علت اين است كه غرب به اين وسيله با يك اخلاق (اخلاق اسلامى)مبارزه مى‏كند. غرب مى ‏داند كه اگر نظام ارزشى مردم جهان تغيير كند، آنگاهابزارهاى مديريت او بى‏تأثير مى‏شود و ديگر نمى‏تواند به استكبار خود ادامه دهد.به عبارت ديگر اگر وجدان بشر ارتقاء يابد و بر پايگاه ديگر مستقر شود، چگونه غربمى‏تواند مديريت خود و استكبار خود را ادامه دهد؟ چون غرب كه نمى‏تواند در آن صورت( كه وجدان بشر متوجه ارزشهاى اسلامى شود) با دعوت به آخرت و دعوت به ايثار مديريتخود را ادامه دهد.

 اينكه تمدن غرب دم ازانسان‏دوستى و بشردوستى مى ‏زند، اينها تعارف است، غرب سخت‏ترين و شديدترين تحقيرممكن را نسبت به انسان داشته است و اين تحقير همان «كالا كردن» انسان است،غرب انسان را كالا مى‏داند كه در آمار بانك مركزى خود نيروى انسانى را در كنارديگر اشياء گذاشته و به «بازار نيروى كار و بازار كالا و سرمايه و پول و ...»تعبير مى‏كند، معناى اين تعبيرات اين است كه غرب انسان را هم‏سنگ با اشياءمى‏داند. البته شايد ادعا شود كه در اين موارد غرض بيان كارآمدى انسان و اثر انساناست، نه اينكه انسان را كالا بدانند.

 ولى میدانيم كه مسأله به اينسادگى نيست، البته جواب دقيق به اين مطلب بايد در جاى خودش بررسى شده و از حوصلهاين مقاله خارج است. در هر حال منظور اين است كه حجاب به معناى فقهى آن، كهبراى رفع نيازمندى‏هاى فرد است يك سخن است و حجاب به معنايى كه رافع نيازمندى‏هاىتكاملى است، يك سخن ديگر! به عبارت ديگر وقتى حجاب را به معناى طرفدارى نسبتبه اسلام و رفراندم عليه اخلاق فاسد استكبارى بدانيم و آن را اخلاق ترويج يافته ازطرف انبياء بدانيم، آنگاه به نظر مى ‏رسد براى خانمها خيلى آسان است كه در مواقعىخاص با چادر باشند.